- تاج الملک قوهی (جُلْ مُ)
ابونصر بن بهرام القوهی وزیر شمس الدولۀ دیلمی. مؤلف تتمۀ صوان الحکمه در ترجمه احوال ابوعلی سینا آرد:... پس تاج الملک او (بو علی) را بمکاتبه باعلاءالدوله متهم ساخت و او را گرفت و در قلعۀ نردوان (فردجان ؟) دربند کرد ووی چهار ماه در زندان بود پس علاءالدوله ابوجعفر بن کاکویه قصد همدان کرد و بر آن شهر استیلا یافت. آنگاه علاء الدوله باز گشت و تاج الملک و ابن شمس الدوله از قلعۀ نردوان بهمدان مراجعت کردند و شیخ را با خود بردند...’ (تتمۀ صوان الحکمه چ لاهور ص 50).
خواندمیر در ترجمه احوال ابوعلی سینا آرد:... در این اثنا تاج الملک که از جمله ارکان دولت و پسر شمس الدوله بود شیخ را گرفته بمحبت علاءالدوله کاکویه که در اصفهان بحکومت اشتغال داشت متهم ساخته در یکی از قلاع آن حدود محبوس گردانید و ابوعلی کتاب منطق شفا را در آن حصار بپایان رسانید و در خلال آن احوال علاء الدوله از اصفهان لشکر بهمدان کشید و شمس الدوله و تاج الملک چون قوت مقاومت نداشتند پناه بهمان قلعه که محبس شیخ بود بردند و بعد از آنکه ابن کاکویه از همدان باز گشت شیخ را بمصحوب خود بهمدان آورد و ابوعلی در منزل علوی فرود آمده... (حبیب السیر چ خیام ج 2 ص 446). مؤلف تاریخ الحکما در ترجمه احوال ابوعلی سینا آرد: ثم اتهمه تاج الملک بمکاتبته علاءالدوله فانکر علیه ذلک و حث ّ فی طلبه فدل علیه بعض اعداء فاخذوه فأدوه الی قلعه یقال لها فردجان و انشاء هناک قصیده فیها:
دخولی بالیقین کما تراه
و کل الشک فی امر الخروج
و بقی فیها اربعه اشهر، ثم قصد علاء الدوله همذان واخذها وانهزم تاج الملک و مر الی تلک القلعه بعینها ثم رجع علاءالدوله عن همذان و عاد تاج الملک و ابن شمس الدوله الی همدان و حملو امعهم الشیخ الی همذان و نزل فی دارالعلوی. (تاریخ الحکما ص 421). آقای ذبیح اﷲ صفا در جشن نامۀ ابن سینا آرد:... در سال 411 هجری قمری وزیر شمس الدوله ابوعلی سینا نبود چه درضمن وقایع این سال درالکامل ابن الاثیر می بینم که تاج الملک ابونصر بن بهرام القوهی وزیر شمس الدوله بود و همین کس است که بعد از این تاریخ و بعد از فوت شمس الدوله که در حدود سال 412 هجری قمری اتفاق افتاد وزیر جانشین شمس الدوله یعنی سماءالدوله بوده است... مطلبی که در این اشارت تاریخی دور از صحت بنظر نمی رسد وزارت شیخ است در حدودسال 409 هجری قمری لیکن نمی توانیم قبول کنیم که شیخ هنگام فوت شمس الدوله وزارت او را داشت زیرا وزارت وی در آن هنگام برعهدۀ تاج الملک بود... ابن الاثیر در حوادث سال 411 هجری قمری نوشته است که در این سال ف تنه ترکان در همدان و شورش آنان بر صاحب خود شمس الدوله بن فخرالدوله زیادت یافت و پیش از این هم این کار چند بار از آنان سرزده بود و او در برابر آنان بردباری می کرد و بلکه در کارایشان عاجز بود بهمین سبب طمع آنان فزونی یافت و بر شورشها و فتنه های خود افزودند. در همین بار تاج الملک وزیر شمس الدوله بیاری سپاهیان علاءالدوله کاکویه دسته ای از ترکان عاصی را قتل عام کرد و بقیه السیف آنان در فقر و تهیدستی همدان را ترک گفتند و بکرمان پناه بردند... لشکریان از مرگ او (شمس الدوله) بیمناک شدند و او را بقصد همدان باز گرداندند و او در راه بمرد. بعد از وی به پسرش بیعت کردندو وزارت شیخ را خواستار شدند لیکن شیخ بدینکار تن در نداد و بقول ابوعبید، نهانی با علاءالدوله مکاتبه آغاز کرد و خدمت وی و عزیمت باصفهان و انضمام باطرافیان او را خواستار شد و در خانه ابوغالب العطار پنهان گشت... دراین هنگام تاج الملک شیخ را بمکاتبت باعلاء الدوله متهم نمود و شاه را به جستجوی او برانگیخت، یکی از دشمنان مسکن او را نشان داد، او را باز داشتند و در قلعه ای موسوم بفردجان محبوس کردند.
مدت حبس ابن سینا چهارماه کشید تاآنکه علاءالدوله قصد همدان کرد و آنرا بتصرف آورد و تاج الملک بگریخت و بهمین قلعۀ فردجان پناه برد. پس علاءالدوله از همدان بیرون رفت و تاج الملک و پسر شمس الدوله بهمدان باز گشتند... و زمانی بر این بگذشت و تاج الملک در اثناء این حال شیخ را بمواعید نیک دلگرم میداشت تا آنکه شیخ متوجه اصفهان شد تاریخ عزیمت بوعلی از همدان بقصد اصفهان در هیچیک از مآخذ تصریح نشده است لیکن از قرائن چنین مستفاد می گردد که در حدودسال 414 هجری قمری اتفاق افتاد زیرا در این سال علاءالدوله کاکویه بر همدان تاخت و آنرا محاصره و فتح کرد و تاج الملک را که بقلعۀ فردجان پناه برده بود در حصار گرفت و بعد امان داد و با خود در حالی که سماءالدوله نیز با او بود بهمدان برد (الکامل ابن الاثیر حوادث سال 414). (جشن نامۀ ابن سینا تألیف صفا صص 28 -31). رجوع به عیون الانباء ج 2 ص 6 شود
خواندمیر در ترجمه احوال ابوعلی سینا آرد:... در این اثنا تاج الملک که از جمله ارکان دولت و پسر شمس الدوله بود شیخ را گرفته بمحبت علاءالدوله کاکویه که در اصفهان بحکومت اشتغال داشت متهم ساخته در یکی از قلاع آن حدود محبوس گردانید و ابوعلی کتاب منطق شفا را در آن حصار بپایان رسانید و در خلال آن احوال علاء الدوله از اصفهان لشکر بهمدان کشید و شمس الدوله و تاج الملک چون قوت مقاومت نداشتند پناه بهمان قلعه که محبس شیخ بود بردند و بعد از آنکه ابن کاکویه از همدان باز گشت شیخ را بمصحوب خود بهمدان آورد و ابوعلی در منزل علوی فرود آمده... (حبیب السیر چ خیام ج 2 ص 446). مؤلف تاریخ الحکما در ترجمه احوال ابوعلی سینا آرد: ثم اتهمه تاج الملک بمکاتبته علاءالدوله فانکر علیه ذلک و حث ّ فی طلبه فدل علیه بعض اعداء فاخذوه فأدوه الی قلعه یقال لها فردجان و انشاء هناک قصیده فیها:
دخولی بالیقین کما تراه
و کل الشک فی امر الخروج
و بقی فیها اربعه اشهر، ثم قصد علاء الدوله همذان واخذها وانهزم تاج الملک و مر الی تلک القلعه بعینها ثم رجع علاءالدوله عن همذان و عاد تاج الملک و ابن شمس الدوله الی همدان و حملو امعهم الشیخ الی همذان و نزل فی دارالعلوی. (تاریخ الحکما ص 421). آقای ذبیح اﷲ صفا در جشن نامۀ ابن سینا آرد:... در سال 411 هجری قمری وزیر شمس الدوله ابوعلی سینا نبود چه درضمن وقایع این سال درالکامل ابن الاثیر می بینم که تاج الملک ابونصر بن بهرام القوهی وزیر شمس الدوله بود و همین کس است که بعد از این تاریخ و بعد از فوت شمس الدوله که در حدود سال 412 هجری قمری اتفاق افتاد وزیر جانشین شمس الدوله یعنی سماءالدوله بوده است... مطلبی که در این اشارت تاریخی دور از صحت بنظر نمی رسد وزارت شیخ است در حدودسال 409 هجری قمری لیکن نمی توانیم قبول کنیم که شیخ هنگام فوت شمس الدوله وزارت او را داشت زیرا وزارت وی در آن هنگام برعهدۀ تاج الملک بود... ابن الاثیر در حوادث سال 411 هجری قمری نوشته است که در این سال ف تنه ترکان در همدان و شورش آنان بر صاحب خود شمس الدوله بن فخرالدوله زیادت یافت و پیش از این هم این کار چند بار از آنان سرزده بود و او در برابر آنان بردباری می کرد و بلکه در کارایشان عاجز بود بهمین سبب طمع آنان فزونی یافت و بر شورشها و فتنه های خود افزودند. در همین بار تاج الملک وزیر شمس الدوله بیاری سپاهیان علاءالدوله کاکویه دسته ای از ترکان عاصی را قتل عام کرد و بقیه السیف آنان در فقر و تهیدستی همدان را ترک گفتند و بکرمان پناه بردند... لشکریان از مرگ او (شمس الدوله) بیمناک شدند و او را بقصد همدان باز گرداندند و او در راه بمرد. بعد از وی به پسرش بیعت کردندو وزارت شیخ را خواستار شدند لیکن شیخ بدینکار تن در نداد و بقول ابوعبید، نهانی با علاءالدوله مکاتبه آغاز کرد و خدمت وی و عزیمت باصفهان و انضمام باطرافیان او را خواستار شد و در خانه ابوغالب العطار پنهان گشت... دراین هنگام تاج الملک شیخ را بمکاتبت باعلاء الدوله متهم نمود و شاه را به جستجوی او برانگیخت، یکی از دشمنان مسکن او را نشان داد، او را باز داشتند و در قلعه ای موسوم بفردجان محبوس کردند.
مدت حبس ابن سینا چهارماه کشید تاآنکه علاءالدوله قصد همدان کرد و آنرا بتصرف آورد و تاج الملک بگریخت و بهمین قلعۀ فردجان پناه برد. پس علاءالدوله از همدان بیرون رفت و تاج الملک و پسر شمس الدوله بهمدان باز گشتند... و زمانی بر این بگذشت و تاج الملک در اثناء این حال شیخ را بمواعید نیک دلگرم میداشت تا آنکه شیخ متوجه اصفهان شد تاریخ عزیمت بوعلی از همدان بقصد اصفهان در هیچیک از مآخذ تصریح نشده است لیکن از قرائن چنین مستفاد می گردد که در حدودسال 414 هجری قمری اتفاق افتاد زیرا در این سال علاءالدوله کاکویه بر همدان تاخت و آنرا محاصره و فتح کرد و تاج الملک را که بقلعۀ فردجان پناه برده بود در حصار گرفت و بعد امان داد و با خود در حالی که سماءالدوله نیز با او بود بهمدان برد (الکامل ابن الاثیر حوادث سال 414). (جشن نامۀ ابن سینا تألیف صفا صص 28 -31). رجوع به عیون الانباء ج 2 ص 6 شود